Wat het Westen het meest typeert als we de actuele media-uitingen mogen geloven is een toename van populisme en vreemdelingenhaat. Nederlandse essayist Mathieu Segers schreef al een tijdje terug in NRC dat gedachten van demagogische leiders als Orban ook in ons parlement weerklinken, weliswaar in het Nederlands of Latijn van Thierry. En we kijken allang niet meer op van de harde toon van de Fortuyns en Wilders. Nu we net een verse Italiaanse fascist aan het roer hebben, misschien een nucleaire dreiging, en in ons eigen land de naar eigen zeggen normaalste partij van Nederland al jaren het nieuws haalt met racistisch beleid of anderszins corruptieschandalen kunnen we er toch echt niet omheen: er zit iets goed fout met “onze” culturele identiteit. Maar wie bepaalt eigenlijk wat het Westen is?
Terwijl minderheden in Europa vaak worden weggezet als gevaar voor onze vrijheid en gedachtengoed behoorden ze in de recente geschiedenis juist tot de culturele voorhoede. Maar erkenning is ver te zoeken. Zo schrijft Milan Kundera in zijn essay ‘the Tragedy of Central europe’ dat de meest invloedrijke schrijvers, dichters en muzikanten veelal van – de in de recente geschiedenis van Europa niet bepaald geliefkoosde- joodse komaf waren. Zonder diens verdiensten hadden we het twaalf tonen systeem niet in onze muziek. Zonder Einstein was veel van de welvaart die het Westen overeind houdt niet beloofd en zonder Freud wisten we ook niet hoe we een burn out moesten diagnosticeren.
Is het westen dan wel zo beschaafd als we denken? Aan de klassieke oudheid wordt vaak romantisch terug gedacht als bakermat van de westerse beschaving. In feite duurde het nog ettelijke eeuwen voordat die Griekse kennis Europa zou bereiken. Daarvoor was eerst onder andere de Islamitische revolutie nodig. De periode waarin kennis centraal stond op het Arabische schiereiland en ver daaromheen, vonden hier in Europa de Middeleeuwen plaats. Ook voor deze voorsortering geen greintje erkenning in het collectief geheugen van onze samenleving.
We leven in een tijd leven waarin de historici die schrijven over wetenschap beginnen bij de Verlichting, die in werkelijkheid nooit had kunnen gebeuren zonder de vertalingen, updates en uitvindingen van academici uit het Islamitische Rijk. Terwijl we de huidige moslimgemeenschap demoniseren omdat ze door hun “Middeleeuwen” gaan. Zonder islam was er namelijk geen moderne wetenschap. De wetenschappelijke methode is een uitvinding van de Islamitische denker Avicenna (980-1037), die het naar eigen zeggen uitvond om de wereld van God te onderzoeken. Een kijk die haaks staat op hoe we in het Westen nadenken over wetenschap.
De scheiding van wetenschap en kerk, is vooral een westers probleem met daarin een grote rol voor de Katholieke kerk. Toch lijkt er geen ruimte voor een alternatieve zienswijze dan een rigoureuze scheiding van wetenschap en levensovertuiging in de westerse society. Populisten en clickbait media gebruiken zulke schijnbare tegenstellingen als middel om landgenoten tegen elkaar op te zetten. Het voorstellen van de ander als een gevaar voor onze samenleving is een retoriek die je terugziet in het vluchtelingen”probleem”, het Marokkanen”debat” of andere stropoppen die de politiek inzet om stiekem te kunnen blijven dienen als pr voor het grootkapitaal. Is dat wel een duurzaam paradigma dat de generaties na ons voortstuwt? Of is de toekomst zo grimmig als Orwell tijdens de tweede wereldoorlog al voorspelde in zijn essay Naar Europese eenheid:
‘Het zou neerkomen op een verdeling van de wereld onder twee of drie supermachten, die elkaar niet kunnen verslaan en evenmin door een opstand van binnenuit omvergeworpen kunnen worden. Naar alle waarschijnlijkheid zullen ze hiërarchisch zijn opgebouwd, met bovenaan een haast goddelijke hoogste kaste en onderaan niets minder dan slavernij, en vrijheid zal verpletterd worden op een manier die de wereld tot nog toe niet heeft gezien. Binnen elke staat zal de noodzakelijke psychische toestand behouden worden door een volledige afsluiting van de buitenwereld en door een voortdurende schijnoorlog tegen rivaliserende staten. Zulk soort beschavingen kunnen duizenden jaren hetzelfde blijven.’
